شنوايی دو گوشی

مزاياي شنوايي دو گوشي:
افرادي كه داراي كم شنوايي در يك گوش هستند بايد براي هر دو گوش خود سمعك استفاده نمايند. استفاده از 2 سمعك بطور همزمان داراي مزاياي فراواني است كه در اينجا به ذكر برخي از آنها خواهيم پرداخت.

الهام از طبيعت: نه تنها انسان بلكه همه جانوران داراي 2 گوش هستند. سيستم شنوايي انسان نيز بر اساس 2 گوش ساخته شده است. اين سيستم اطلاعات رسيده از 2 گوش را با يكديگر تركيب نموده و يك تصوير واحد از آن مي سازد. اگر مغز سيگنال ها را تنها از يك گوش دريافت نمايد اين تصوير كامل نخواهد بود. پس درك لغت و فهم گفتار تنها با 2 گوش بطور كامل صورت مي گيرد.
فهميدن گفتار در محيط هاي پر سروصدا: شنيدن با دو گوش ما را قادر مي سازد كه به نويز محيط توجه نكنيم و بتوانيم گفتگو ها را بهتر متوجه شويم. بيشترين مشكل براي درك گفتار زماني است كه چند نفر با هم صحبت ميكنند و اين حالت اغلب در گردهمايي هاي خانوادگي يا دوستان و همكاران اتفاق مي افتد. با استفاده از دو سمعك فهميدن گفتار در سروصدا خيلي بهتر مي شود.
شنيدن با يك گوش از نظر فيزيكي خسته كننده و استرس زاست:صداي واقعي استريو كه از طريق 2 گوش شنيده مي شود، به شما اين امكان را مي دهد كه با اطمينان به آن پاسخ دهيد و لازم نيست مدام نگران اين باشيد كه گوش بهتر خود را بطرف صدا برگردانيد. استفاده از دو سمعك باعث مي شود به راحتي و با اطمينان به اصوات پاسخ دهيم صرف نظر از اينكه صدا از كدام طرف مي آيد.

تعيين محل دقيق صدا: به علت فاصله ميان دو گوش، صداها با اختلاف جزئي از نظر زماني،شدت و دوام به گوشها مي رسد. همين اختلاف ها توسط مغز تشخيص داده شده و مغز توسط اين اطلاعات محل دقيق صدا را پيدا مي كند. بنا بر اين توانايي جهت يابي صدا وجود دو گوش سالم بستگي دارد. ما چگونه جهت حركت ماشيني كه به ما نزديك مي شود را متوجه مي شويم؟ صدا به يك گوش چند ميكرو ثانيه زودتر مي رسد و مقداري نيز بلند تر است. اين تفاوت زماني از گوش به مغز مي رسد و ما را قادر مي كند مكان دقيق اتومبيل را تشخيص دهيم.
استفاده از 2 سمعك،هر دو گوش را فعال نگه مي دارد: بايد توجه داشت كه اگر فرد در هر دو گوش كم شنوايي داشته باشد و تنها از يك سمعك استفاده كند پس از گذشت چند سال درك لغت و قدرت شنيدن در گوشي كه سمعك نداشته بطور قابل ملاحظه اي كاهش مي يابد.
صداي طبيعي: وقتي 2 سمعك با هم استفاده شود، هر كدام مي تواند روي ولوم پايين تري تنظيم شود به اين ترتيب صداها و موزيك با صداي طبيعي تري شنيده مي شود.
تفكيك نويز: خيلي از صداها با يك گوش تقريبا كاملا با هم شنيده مي شوند در حاليكه با 2 گوش به راحتي مي توان آن ها را از هم تميز داد.
شنيدن با دو گوش طبيعي تر است: در حاليكه شنيدن با يك گوش مثل ديدن با يك چشم است. ممكن است، ولي موثر نيست.
همیشه در بین متخصصان حوزه شنوایی شناسی تاکید بر این بوده است که تجویز سمعک و وسایل کمک شنوایی در افراد کم شنوا به صورت دو گوشی انجام شود. حال با بررسی مکانیسم های پایه درگیر در شنوایی دو گوشی در مقایسه با شنوایی تک گوشی، می توان اثرات مثبت فراوان آن، از قبیل جهت یابی بهتر با خطای کمتر، شنوایی بهتر در حضور نویز زمینه و اعوجاج، بهبود تمایز شنیداری و قابلیت درک ، شنوایی بهتر برای صداهای ضعیف تر، کیفیت بهتر صدا(خستگی و تلاش کمتر حین شنیدن و رضایت بیشتر از حس شنوایی(8) و حتی تقویت سرنخ های بینایی و حسی-پیکری را مشاهده نمود. با توجه به ساختار آناتومیک و فیزیولوژیک مسیر های شنوایی دو گوشی در مقایسه با مسیرهای شنوایی تک گوشی، مشاهده شده است که مسیرهای مهاری و تحریکی بیشتری در این مدارات فعال می باشند، که از سطح هسته زیتونی فوقانی تا قشر شنوایی ادامه دارند. این مدارات عصبی علاوه بر مسیر شنوایی، مسیرهای بیشتری از جمله مسیرهای عصبی بینایی و حسی-پیکری را فعال می کنند و در نهایت سرنخ های بینایی و حسی بیشتری را در مقایسه با مسیر تک گوشی در اختیار شنونده با شنوایی دو گوشی قرار دهند.
مزایای شنوایی دو گوشی:
مطالعات بسیار زیادی در زمینه مکانیسم های پایه درگیر در شنوایی دو گوشی، مزایای شنوایی دوگوشی در برابر تک گوشی، مزیت تجویز سمعک دو گوشی و … صورت گرفته است که در تمامی آنها به فاکتورهای خاصی تاکید داشته اند که در این مقاله مروری برخی از این مزایا به تفکیک شرح داده شده است.
بهبود مکان یابی:
صوت پس از تبدیل به سیگنال های عصبی، از طریق عصب هشت به هسته های حلزونی انتقال داده می شود. این هسته ها خود به دو قسمت شکمی (Ventral cochlear nucleus) و پشتی (Dorsal cochlear nucleus) تقسیم می شود، که نورون های قسمت پشتی اساسا از طریق رشته آکوستیکی پشتی (Dorsal acoustic stria) به کولیکولوس تحتانی می روند در حالی که نورون های شکمی از طریق رشته های آکوستیکی بینابینی و شکمی به ترتیب به هسته زیتونی فوقانی و هسته داخلی جسم ذوزنقه ای(MNTB) Medial Nucleus Trapezoid Body می‌روند که این مسیرها با مسیرهای رسیده از سمت مقابل جهت یابی را میسر می سازند(11). در هسته های داخلی(MSO) Medial Superior Olive و خارجی(LSO) Lateral Superior Olive زیتونی فوقانی بر اساس طیف فرکانسی سیگنال ورودی، جهت یابی با توجه به زمان و شدت صورت می گیرد. به این ترتیب که اگر سیگنال ورودی، فرکانس پایین باشد با توجه به اختلاف زمان در هسته داخلی و اگر فرکانس بالا باشد بر اساس اختلاف شدت، در هسته خارجی این جهت یابی صورت می گیرد
افزایش قابلیت درک گفتار و تمایز در حضور نویز زمینه و اعوجاج:
مطالعات انجام شده در سطح هسته های حلزونی نشان داده اند که ارتباطات تحریکی و مهاری بین نورون های مختلف، از قبیل نورون های کروی،گلوبولار، اختاپوسی، ستاره ای و عمودی(Vertical Cell)، سبب ایجاد الگوهای تحریکی-مهاری می شود که در یک سری از این الگوها به علت حضور باندهای مهاری در اطراف کوک تحریکی هنگام حضور نویز زمینه این باندهای مهاری از پهن شدن منحنی کوک جلوگیری می کنند و در نهایت منجر به افزایش حساسیت شنیداری و حفظ قابلیت درک سیگنال در حضور نویز می شود. مکانسیم دیگری که به درک گفتار بسیار کمک می کند پدیده ای به نام رهایی از پوشش(Release From Masking) می باشد. در این پدیده اختلاف فاز سیگنال‌های رسیده از دو گوش منجر به بهبود قابلیت درک فرد می شود، به نوعی یک سیستم افزایش بهره در سطح ساقه مغز محسوب می شود که در مطالعات فراوانی اثر این رهایی از پوشش گزارش شده است و مشخص شده است که در هنگام حضور نویز کمک به سزایی به افزایش قابلیت درک گفتار می کند.
مطالعه انجام شده توسط Gelfand و همکارانش نشان داده است که در شرایط بازآوایی(reverberation) امتیاز افراد در آزمون تمایز گفتاری هنگام شنوایی دو گوشی به طور قابل توجهی نسبت به حالت تک گوشی افزایش می یابد که علت آن تمایز همان ارتباطات مهاری است که در حالت دو گوشی فعال می شوند و حساسیت فرکانسی مطلوب را در شرایط نویزی و بازآوایی حفظ می کنند
در مطالعه‌ای که توسط Blackburn و Sachsبه منظور بررسی حفظ فرمنت با افزایش شدت صورت گرفت، مشخص شد که در مناطق هسته های حلزونی و حتی بالاتر به علت وجود ارتباطات مهاری نسبت به عصب 8 که تنها از سرنخ های تک گوشی بهره می برد، علیرغم افزایش شدت کنتراست فورمنت ها حفظ می شوند
تمایز سیگنال در شنوایی دو گوشی نسبت به شنوایی تک گوشی در سطح شدت پایین تری صورت می گیرد. این ویژگی توانایی تمایز سیگنال را با وجود شدت پایین سیگنال ورودی در اختیار شنونده قرار می دهد
همچنین در مطالعه ای که توسط Carhart در زمینه تمایز دوگوشی در مقایسه با تک گوشی در حضور سیگنال رقابتی صورت گرفت، مشخص شده است در هنگام حضور سیگنال رقابتی افراد با شنوایی دوگوشی نسبت به تک گوشی امتیاز قابل توجهی در تمایز کسب می کنند.
شنوایی بهتر برای صداهای ضعیف تر:
نشان داده شده است که هنگام ترکیب صدای رسیده از دو گوش برای اولین بار در سطح SOC و حتی مراکز بالاتر به علت پدیده ای به نام تجمع دوگوشی(Binaural Summation) حدود 6 الی 10 دسی بل به شدت صدا افزوده می شود. این پدیده نه تنها در افراد با شنوایی هنجار بلکه در افراد کم شنوا هم چنین اثری دیده شده است و میزان امتیاز درک گفتار در آنها برای سطوح شدتی ضعیف به طور برجسته ایی افزایش یافته بود و میزان افزایش بلندی به شدت صدای ورودی بستگی دارد(5). در مطالعات زیادی اثرات این تجمع بر پاسخ هایی از قبیل (ABR)Auditory Brainstem Response ،Middle Latency Response(MLR) و Late Latency(LLR) Response ، P300 و حتی پتانسیل های بالاتر از قبیل (MMN)Mismatch Negativity بررسی شده است که در این مطالعات افزایش قابل توجه دامنه در این پتانسیل ها گزارش شده است که در شکل 1 نمونه ای از این موارد آورده شده است.
افزایش رضایت از حس شنوایی و آرامش بیشتر:
طبق موارد گفته شده در بالا اعم از افزایش قابلیت درک گفتار در حضور نویز و بازآوایی، افزایش قدرت تمایز، افزایش بلندی و حتی بهبود جهت یابی، مطالعات مختلفی احساس رضایت از شنوایی دو گوشی را به صورت سابجکتیو مورد بررسی قرار داده اند که نتایج حاصل از آنها نشان داده است که در افراد با شنوایی دو گوشی و حتی افراد کم شنوا که از دو سمعک استفاده می کنند حس رضایت از سیستم شنوایی به طور قابل توجهی نسبت به حالت تک گوشی بیشتر است. همچنین در بیماران ناشنوا که پروتوز کاشت حلزون دو طرفه را دریافت کرده بودند حس رضایت بیشتر و آرامش بیشتر حین گوش دادن در کلاس درس مشاهده شده بود.
به دنبال شنوایی دو گوشی، پدیده ای به نام زنش دوگوشی(Binaural beat) ایجاد می شود. در این پدیده هنگامی که دو تون با دو فرکانس مختلف به دو گوش فرستاده می شود فرد شنونده تفاوت آن ها را درک می کند. برای مثال اگر تون 300 هرتز به یک گوش و تون 310 هرتز به گوش مقابل فرستاده شود فرد تون 10 هرتز را درک می کند. طبق مطالعات مقدماتی انجام گرفته در این زمینه، مشخص شده است که هرچه تفاوت فرکانس درک شده کمتر باشد در فرد حس آرامش بیشتری ایجاد می شود که علت آن فرکانس امواج مغزی (Electroencephalography) می باشد، چون هرچه امواج مغزی ثبت شده فرکانس پایین تری داشته باشند بیانگر این است که فرد فعالیت ذهنی کمتری دارد، برای مثال اگر در ثبت EEG، امواج دلتا که دارای فرکانس 1 تا 4 هرتز هستند، ثبت شوند بیانگر این است که فرد در خواب عمیق یا کما است و هرچه این فرکانس های ثبت شده افزایش یابند دال بر آگاهی و فعالیت شدید ذهنی فرد است که این فعالیت با مصرف انرژی بیشتر همراه می باشد. پس با توجه به موارد ذکر شده هرچه تفاوت فرکانس در زنش دو گوشی کمتر باشد چون سبب امواج EEG با فرکانس کمتر می شود فرد احساس آرامش و راحتی بیشتر می کند.
تقویت سرنخ های بینایی:
نشان داده شده است که در شنوایی دوگوشی تعداد سیناپس های مسیرهای شنوایی با سایر سیستم های حسی از قبیل سیستم بینایی و حسی پیکری در سطح پونز و تالاموس نسبت به شنوایی تک گوشی افزایش می یابد و این تعاملات سبب افزایش تبادل اطلاعات بین این مسیرهای عصبی می شود. در مطالعات الکتروفیزیولوژیک گزارش شده است نرخ تحریک هنگام تعامل این مسیرهای حسی در سطح هسته های شنوایی به شدت افزایش می یابد که در شکل 2 اثر این تعامل نشان داده شده است.
در چندین مطالعه اثر شنوایی دو گوشی بر تقویت سرنخ های بینایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این مطالعات نشان داده است که این سرنخ ها نیز در هنگام حضور نویز زمینه سبب بهبود قابلیت درک سیگنال شنوایی می شوند.
نتیجه گیری:
اضافه شدن گوش دوم در فرایند شنوایی، منجر به اضافه شدن مسیرهای شنوایی متعددی از سطح مجموعه زیتونی فوقانی تا قشر می گردد که با ایجاد این شبکه پیچیده، ارتباطات تحریکی و مهاری به شکل فزاینده ای گسترده می شود. این ارتباطات مهاری با ایجاد باندهای مهاری در اطراف کوک شنوایی، نوعی پوشش محافظتی ایجاد می کنند که کوک را از عوامل مداخله گر، از قبیل نویز، بازآوایی، اکو و حتی ضعف های احتمالی در مسیر مربوطه محافظت می کند. علاوه بر موارد ذکر شده، در شنوایی دو گوشی، به واسطه تجمع دو گوشی نوعی بهره مرکزی (6 الی 10 دسی بل) در راه های عصبی مرکزی ایجاد می شود که بلندی قابل ملاحظه ای را برای شنیدن فراهم می‌کند و منجر به افزایش قابلیت درک و تمایز در شرایط نویزی می گردد. حال به دلیل فعالیت واحد و مشارکت دو طرفه، علاوه بر حس رضایت از حس شنیداری، آرامش، امنیت و ثبات خاطر در شنونده ایجاد می شود که این حس در درک و پردازش متافیزیک سیگنال آکوستیکی در سطح قشر می تواند کمک کننده باشد. با توجه به مزایای ذکر شده می توان این استنباط را در وسایل کمک شنیداری همچون سمعک، پروتوز کاشت حلزون و سایر وسایل کمک شنیداری بکار برد. همیشه در بیماران با مشکل کم شنوایی توصیه می شود که تجویز سمعک، کاشت حلزون و سایر وسایل کمک شنوایی به صورت دوگوشی انجام شود تا فرد کم شنوا بتواند درک مناسب از صدا، جهت یابی، تمایز مطلوب سیگنال گفتاری در نویز و بازآوایی و حس رضایت از شنیداری را داشته باشد. همچنین به وسیله تقویت حاصله از گوش دوم بتوان ضعف موجود در سیستم شنوایی بخصوص در شرایط نویزی را تا حد ممکن جبران نماید و بدین ترتیب مشکلات عدیده روان شناختی این بیماران از قبیل حس تنهایی و منزوی شدن از جامعه و اطرافیان را که حاصل از درک نامطلوب از صدا است را تا حد ممکن کاهش داد. شایان ذکر است در هیچ مطالعه ایی عدم مزیت از وسایل کمک شنوایی به صورت دو گوشی ذکر نشده است.